De nieuwe omgevingswet en erfgoedwet in het kort
Bureau Helsdingen (Vianen) heeft op verzoek van Agrarisch Erfgoed Nederland een overzicht gemaakt van de ontwikkelingen inzake de nieuwe Omgevingswet en de Erfgoedwet. De Omgevingswet treedt op 1-1-2018 in werking en de Erfgoedwet op 1-1-2016. Nieuw element van de wet is het Omgevingsplan. Er komt een soort overgangsregeling die er voor zorgt dat alle bestaande regelingen en bestemmingsplannen automatisch overgaan in een Omgevingsplan. De gemeenten hoeven dus niet gelijk aan de slag om voor 1-1-2018 de omgevingsplannen af te hebben.
Waarom
Het rijk wil voor de deregulering 26 verschillende wetten en 4700 artikelen samenvoegen tot 1 wet met 349 artikelen. Er komen niet zozeer minder regels, maar je zou kunnen zeggen dat de bestaande regelgeving aangeharkt wordt. Procedures worden samengevoegd waardoor er minder (procedure)regels overblijven. De vereenvoudiging is vooral van belang voor de overheid zelf, die helemaal simpel wordt van de hoeveelheid regels en hoe ingewikkeld die in elkaar grijpen. Ook zeer grote projecten hebben vaak last van de huidige gecompliceerde wetgeving.
De nieuwe wetgeving zorgt voor meer samenhang tussen de verschillende onderwerpen. De regelgeving wordt minder defensief; er wordt niet meer gestuurd op 100% zekerheid, maar er is meer ruimte voor initiatiefnemers. Daarbij is er ook meer ruimte voor regionale verschillen.
Wat
De nieuwe Omgevingswet gaat uit van de waarden van de plek. Een ‘waarde’ is een maatstaf voor de staat of kwaliteit van de fysieke leefomgeving of voor de toelaatbare belasting door activiteiten.
De Omgevingswet gaat over veel meer dingen dan alleen Ruimtelijke Ordening. Het gaat over de hele fysieke leefomgeving dus ook over natuur en milieu.
Het zwaartepunt van de wet- en regelgeving gaat verschuiven. De nadruk komt nu te liggen op de beleidskant: de vastlegging van de waarden vooraf. Vervolgens wordt het aanvragen van de vergunning vereenvoudigd of losgelaten (vergunningsvrij bouwen).
Let op het begrip ‘waarden’!
De nieuwe omgevingswet gebruikt een groot aantal nieuwe termen om verwarring tussen begrippen uit de oude en de nieuwe wetgeving te voorkomen. Een voorbeeld is de term ‘omgevingswaarden’ voor het aangeven van een norm voor de kwaliteit van de leefomgeving op het gebied van veiligheid, milieu en gezondheid. Dus niet voor waarde die we kennen in de wereld van het erfgoed (monumentale waarde, bouwhistorische waarde, landschappelijke waarde, archeologische verwachtingswaarde)! Als in de omgevingswet gesproken wordt over ‘waarden’ bedoelt de wet concreet meetbare normen, zoals voor geluid, waterkwaliteit, etc.
Erfgoed wordt in de nieuwe omgevingswet ingebed als een ‘beleidsvoornemen’. Bureau Helsdingen is van mening dat hiermee een nieuwe Babylonische spraakverwarring is geboren. Hierover zijn inmiddels vragen gesteld aan de projectgroep Eenvoudig Beter van het Ministerie voor Infrastructuur en Milieu die dit proces begeleidt.
Kerninstrumenten
Met de nieuwe Omgevingswet komen oude instrumenten zoals bestemmingsplannen te vervallen.
Er komen zes nieuwe kerninstrumenten:
- Omgevingsvisie
Een integrale langetermijnvisie van het Rijk of de Provincie over de gewenste ontwikkelingen.
- Programma
Een nieuw instrument met concrete maatregelen. Dit programma wordt door de gemeente multi-sectoraal opgesteld.
- Omgevingsplan
Een gemeentelijk bestemmingsplan XL met een multi-sectorale verordening.
- Algemene rijksregels voor activiteiten
Het Rijk kan op sommige terreinen algemene regels opstellen.
- Omgevingsvergunning
De nieuwe omgevingsvergunning is eigenlijk een uitgebreide WABO vergunning. Wanneer een vergunning wordt verleend voor een plan dat opo gromnd van het omgevingsplan niet is toegestaan, dan wordt niet meer gesproken van een vrijstelling maar van een Afwijking. Het indienen van een vergunningsaanvraag zal op ongeveer dezelfde manier gebeuren als bij de huidige WABO-vergunning. De reguliere procedure blijft 8 weken. Als het complexer is wordt dit 12 weken. De aanvrager bepaalt wanneer hij voor welke activiteit vergunning vraagt: alle vergunningen in 1 keer of na elkaar. Voorbeeld: eerst een verzoek om wijziging van het Omgevingsplan en daarna pas de andere vergunningen. Het Lex silencio positivo (vergunning van rechtswege verleend) verdwijnt. De dwang om tijdig te beslissen wordt steeds belangrijker.
- Projectbesluit
Bij een project dat een gemeenteoverstijgend of regio-overstijgend belang heeft, kan de Provincie of het Rijk een projectbesluit nemen. Dit geld voor energieprojecten, afvalverbrandingsinstallaties, wegen, waterkeringen enz.
Erfgoedwet en de nieuwe omgevingswet
De huidige Monumentenwet uit 1988 wordt gesplitst. Een deel gaat op in de nieuwe Omgevingswet. De rest wordt opgenomen in de nieuwe Erfgoedwet. Er komt een overgangsrecht, zodat artikelen uit de Monumentenwet tussen 2016 en 2018 niet zo maar komen te vervallen.
Wat vindt u waar?
Erfgoedwet:
- Aanwijzen rijksmonumenten
- Subsidies (Brim etc.)
- Opgravingverbod archeologie
- Certificatie archeologische bedrijven
- Archeologische vondsten
- Archeologische depots
Erfgoed in de Omgevingswet:
- Vergunning (archeologische) rijksmonumenten
- (Aanwijzing) stads- en dorpsgezichten
- Monumentencommissie
- Rekening houden met cultureel erfgoed bij een omgevingsplan. Elke gemeente moet een omgevingsplan maken waarin ook de regels voor het lokale cultureel erfgoed worden opgenomen. Per regel geeft het lokale bestuur aan waar die geldt. Daar staat dus bijvoorbeeld ook welke gebouwen een aanwijzing als monument hebben.
Provinciale/gemeentelijke monumenten - Stilleggen werkzaamheden bij archeologische toevalsvondsten
Wat is nieuw in de Erfgoedwet?
- De huidige aanwijzingsprocedure voor monumenten wordt vervangen door een eenvoudigere, uniforme openbare voorbereidingsprocedure (UOV volgens de Algemene wet bestuursrecht). De beslistermijn gaat van tien naar zes maanden. Het advies van de Raad voor Cultuur vervalt.
- Betere bescherming van het maritieme erfgoed.
- Invoering van een stelsel van wettelijk geregelde certificering voor het verrichten van opgravingen.
Wat betekent dit voor de boerderijenstichtingen?
Het wordt nog belangrijker om vooraf invloed uit te oefenen op het beleid. Als er van een boerderij niet is vastgelegd dat deze monumentaal, karakteristiek of beeldbepalend is, is deze vogelvrij. Er is dan geen belemmering voor sloop en vergunningvrij verbouwen wordt mogelijk. Erfgoedwaardenkaarten als onderlegger van Omgevingsplannen worden dus belangrijker. Als een gemeente bezig is om een Programma of Omgevingsplan op te stellen, is het essentieel om dit vanaf het begin te volgen en zonodig zienswijzen in te dienen. Kortom: Invloed en inventariseren vooraf is noodzakelijk. Repareren achteraf wordt lastiger.
Wat is positief aan de nieuwe Erfgoedwet en Omgevingswet?
- In de erfgoedwet komt een betere integratie met verschillende soorten erfgoed.
- De beschermde stads- en dorpsgezichten blijven bestaan.
- De procedures worden uniformer dus overzichtelijker.
- Voor de overheid en grote projectontwikkelaars wordt het overzichtelijker.
Wat is negatief aan de nieuwe Erfgoedwet en Omgevingswet?
- Nu hebben de gemeenten hun experts op het gebied van monumenten, ro, milieu etc. Door alle beleidsterreinen te integreren zal iedere ambtenaar meer een duizendpoot moeten zijn om de hele wet te kunnen overzien. Dat vraagt veel van de kwaliteit van de ambtenaren en van het gemeentelijk apparaat.
- Het is maar de vraag of alles werkelijk eenvoudiger wordt voor de doorsnee aanvrager, of is het (net als met de omgevingsvergunning) een samenbundeling van bestaande regelgeving.
Verantwoording
Bureau Heldingen heeft deze tekst gebaseerd op informatie van:
- het Lawton Seminar De nieuwe omgevingswet dd. 6-11-2014
- de bijeenkomst Cultureel Erfgoed en de Omgevingswet bij de RCE op 10-12-2014
- de presentatie van de RCE over de Erfgoedwet tijdens de cursus Actualiteiten en ontwikkelingen te Weesp dd. 6-11-2014.
In de loop van het proces kunnen er nog zaken veranderen.
Bureau Helsdingen
Helsdingse Voorweg 2a
4133 ND Vianen, T/F 0347-370651
E-mail: advies@bureauhelsdingen.nl