Het platteland heeft boerderijen nodig. Ze sieren het land, brengen levendigheid en ze zijn – dat geldt vooral voor de historische boerderijen – getuigen van eerdere tijden. Het wordt steeds moeilijker om de boerderijen te behouden. Agrarische gebouwen worden bedreigd door leegstand. De leegstaande boerderij moet concurreren met andere leegstand en de laatste jaren lijkt het er steeds meer op dat de het platteland er minder toe doet. Alles is gericht op de stad, op het ‘vullen’ van vrijkomende kantoren, kerken, overheidsgebouwen. Het wordt tijd dat de boerderij als een aantrekkelijke woonomgeving, zeker nu er zoveel schuren en opstallen vrijkomen, weer op de agenda komt.
Economische en maatschappelijke ontwikkelingen zorgen ervoor dat er nu al, maar zeker in de toekomst in de agrarische sector een meer aantal mtr2 gebouwen vrij komt, leeg komt te staan dan in de kantoorsector. Dat is de uitkomst van het onderzoek van Alterra in opdracht van het InnovatieNetwerk van vorig jaar. Hoewel er wel wat is af te dingen op het onderzoek – om wat voor mtr2 gaat het, wat is de kwaliteit, stallen zijn meestal niet geschikt voor hergebruik -, het probleem is en wordt aanzienlijk. Het verschilt per gebied; soms is leegstand gekoppeld aan andere negatieve ontwikkelingen, denk aan krimp, aardgasschade. Het type platteland doet er ook toe. Kleine boerderijen vinden hun bestemming, bij grote boerderijen is dat heel wat moeilijker.
Als het over leegstand gaat, dan heb je het gelijk ook over sloop, onderhoud, regelgeving. Er zijn veel partijen mee verbonden. Overheden zijn belangrijk maar ook de eigenaren, belangenorganisaties, financiële instellingen enzovoorts. Om de oplossing vooral te zoeken in het toestaan van een ruimer planologisch beleid – meer toestaan op het platteland – is een te simpele benadering. Het gaat om samenhangend beleid en visie.
Na het Jaar van de Boerderij 2013 dat we afsloten met een mooie publicatie over leegstand en hergebruik, is het belangrijk weer in het geweer te komen want ondertussen is er van alles op het platteland en specifiek wat dit thema betreft, aan de hand.
Het platteland is uit. De stad heeft de echte problemen. Gemeentes moeten alle zeilen bijzetten om de problemen die gepaard gaan met het niet doorgaan van woningbouwprogramma’s en het onbebouwd blijven van bedrijventerreinen het hoofd te bieden. Veel gemeenten beschikken over woningbouwlocaties die maar niet gerealiseerd worden. Dan heeft het toestaan van woningbouw op het platteland – een voor de hand liggende invulling van boerderijen – geen prioriteit. Datzelfde geldt voor bedrijvigheid.
De prioriteit die aan de stad wordt gegeven zie je ook terug in de programma’s en organisaties die met hergebruik, restauratie, transformatieopgaven bezig zijn. Zelden valt het woord boerderij. Bij gelegenheid van de overdracht van het H-team – de advies- en lobbyclub bij de RCE op het gebied van Herbestemming – van het oude naar het nieuwe team, is het woord boerderij niet gevallen.
Kortom er is werk te doen.
Gelukkig gebeurt er wel het een en andere op regionaal niveau. Het onderwerp wordt besproken in het overleg van erfgoedinstellingen op provinciaal niveau bijvoorbeeld in Zeeland en Friesland. Soms is ‘leegstand van boerderijen’ een apart project zoals het geval is in de IJsselvallei. Dat levert nieuwe inzichten op waar we mee verder kunnen.
AEN zal het onderwerp weer oppakken en zich onder meer richten op :
1. AEN en de regionale boerderijstichtingen willen zorgen voor een beter inzicht in de omvang van het probleem, dat weliswaar geschetst is door Alterra, maar waar veel meer detaillering in nodig is. Onderwerpen: spreiding over Nederland, kwaliteit objecten en omgeving, …..
2. AEN en de regionale stichtingen willen komen tot een selectie-instrument vanuit het besef dat niet alles kan worden behouden.
3. AEN zal een wegwijzer opstellen voor boerderij-eigenaren die met leegstand en hergebruik te maken hebben
4. AEN en zeker de regionale stichtingen zullen mee willen denken over een passend instrumentarium dat omgevingswet-proof is om het probleem van leegstand aan te pakken. Het belangrijkste is dat Boerderijen weer meedoen als er gekeken wordt naar manieren om met leegstand en achteruitgang om te gaan. Er staat en komt zoveel mtr2, vaak zeer waardevol agrarisch erfgoed op de markt, daar is meer mee te doen dan het te laten verpauperen en te verwaarlozen.
Ten behoeve van AEN opgesteld door Johanna Boogaerdt voorzitter Boerderijstichting Zeeland en Gerard Hendrix, landelijk deskundige agrarisch erfgoed